Hiểu và dịch tiếng Anh – Nghĩ vẩn vơ…

Khi ta làm bài thi TOEFL, phần đọc hiểu thường bao gồm một vài đoạn văn, theo sau là dăm ba câu hỏi “tô màu” (câu hỏi trắc nghiệm đó mà, vì mình phải ngồi tô tô vào câu trả lời đúng). Có bao giờ các bạn trả lời đúng hết các câu hỏi của một đoạn văn mà không nắm, hoặc không hiểu được nội dung đoạn văn đó không? Tôi thì nhiều lần như vậy rồi, và đó chính là một trong những hạn chế của TOEFL. Để làm bài TOEFL được điểm cao, kỹ thuật làm bài có khi lại quan trọng hơn khả năng thật sự. Đối với đa phần sinh viên Việt Nam, điều đó là không tránh khỏi vì ta không luyện tiếng Anh từ nhỏ (dù ta có thể học tiếng Anh trong 7 năm phổ thông + 4 năm đại học) mà bài đọc thường dài, ngồi đọc rị mọ cả bài thì không làm kịp giờ.
Tuy nhiên, nếu ta có định hướng trước, quyết định đầu tư lâu dài cho việc học Anh văn, thì việc đọc kỹ, hiểu kỹ một bài báo, một đoạn văn nào đó là chuyện nên làm. Cho đến bây giờ, tôi vẫn còn tình trạng đọc một bài nào đó trên báo, hiểu nó muốn nói gì, nhưng ngồi dịch lại từng câu cho sát ý thì gặp ngay trở ngại. Đó là vì khi ta đọc, đôi khi ta không hiểu một vài từ nào đó, nhưng trong ngữ cảnh của câu chuyện, ta có thể đoán được ý nghĩa đại thể. Đến lúc cần dịch lại cho chính xác, trung thành với ý của tác giả, ta không thể bỏ qua những từ này được. Không chỉ có vậy, dù cho ta hiểu hết tất cả các từ trong câu, thấy được hết các điểm ngữ pháp, hiểu được ý tác giả nói gì, việc dịch ra cho giống tiếng Việt cũng không đơn giản chút nào. Thỉnh thoảng ta lại bắt gặp những câu dịch ngô nghê, đọc những tác phẩm không hề có tính văn chương, đó là vì người dịch chỉ làm công việc chuyển ngữ đơn giản mà không biết chuyển hóa câu chữ sang văn phong Việt. Đối với những người không phải là dịch giả như chúng ta, dịch sao cho văn chương bay bổng là không cần thiết, nhưng dịch sao cho câu cú rõ ràng, mạch lạc, nghe giống người Việt viết là một cách luyện hiểu và đọc rất có giá trị.
Tôi có mấy lần dịch phim cho bà xã xem, dù cho có sẵn bản tiếng Anh, không phải nghe và dịch trực tiếp, cũng thấy không dễ dàng. Nếu không xem phim trước mà dịch ngay từ bản tiếng Anh thì chắc chắn không thể dịch được, vì trong bản tiếng Anh chỉ thấy “You, I, He, She” mà không thể biết đó là “Em, Anh, Ba, Mẹ, Mày, Tao, Nó, Ả …” Thậm chí “grandpa” cũng chẳng biết đó là “ông nội” hay “ông ngoại”. Cách xưng hô cũng chỉ là một phần, cái ngữ cảnh của bộ phim cũng là một khó khăn vì cùng một câu thoại, ngữ cảnh khác nhau mang nghĩa khác nhau. Đó là chưa kể có những câu mình không biết dịch thế nào vì tiếng Việt không có từ hoặc hành động tương ứng. Một trong những ví dụ là “a date”. Không biết bây giờ xã hội mình phát triển, người Việt mình đã có khái niệm dating chưa, chứ bây giờ tôi vẫn không biết có từ tiếng Việt nào tương ứng về nghĩa.
Thỉnh thoảng nghe được một bài hát hay nào đó thì tôi lại ngồi dịch ra tiếng Việt cho nó văn chương một chút, hoặc là dịch ra thơ, hoặc là dịch ra lời Việt để có thể hát theo nhạc. Cái khó của dịch ra thơ là phải có vần điệu đàng hoàng, cái khó của dịch ra để hát theo nhạc là ngữ điệu của tiếng Việt. Câu “I love you” có thể được hát theo kiểu nào cũng được, nhưng câu “Anh yêu em” thì không, vì nếu không khéo sẽ nghe thành “Ánh yệu èm” :-). Cả hai cách dịch còn phải đảm bảo sát nghĩa, ít nhất cũng phải gần nghĩa với nguyên tác. Đối với tôi, cách này là là một cách “chơi mà học” vừa để luyện dịch tiếng Anh, vừa để luyện dùng tiếng Việt.
Câu hỏi: Câu này: “If a face could launch a thousand ships, then where am I to go?” trong bài hát “If” nên được dịch như thế nào? 🙂